ضرورت تنوع وزن در اشعار حوزه کودک و نوجوان، مخاطب مفروض بسیاری از شاعران منتقدان ادبی هستند نه بچه ها - کتاب ارزان

وی همچنین در ادامه به بررسی قالب های رایج در ادبیات کودک و نوجوان پرداخت و افزود: تصور می کنم سنتی در شعر بچه ها باب شده که معمولا آن را به صورت منظومه می نویسند و غالبا هم به همین شکل چهارپاره کار می کنند. نمی دانم این سنت از کجا مرسوم شده اما وقتی چیزی مرسوم شد خیلی دیر تغییر می کند. شاید اغراق نباشد اگر بگوییم بیش از هفتاد-هشتاد درصد شعرهایی که برای بچه ها و نوجوانان کار می شود به همین شکل چهارپاره است، با این وجود به نظر من اساسا شعر گفتن با مصراع های مساوی برای دائقه بچه ها و نوجوانان چندان هم مناسب نیست.

این مدرس دانشگاه افزود: چنانچه متل های ما و قصه های منظومی که در ادبیات عامه داریم اولا کوتاه و بلندی مصراع ها در آنها وجود دارد و ثانیا جای قافیه ها آزاد است و به اقتضای سخن. این مشکل به طور کل در شعر کودک و نوجوان ما وجود دارد و تنوع وزن در منظومه ها نداریم. عرب امیری در بعضی جاها قافیه های بدیعی آورده است که برای مخاطب غافلگیری ایجاد می کند. همچنین شاعر کوشش کرده میان زبان گفتاری و نوشتاری آشتی ایجاد کند. همچنین کار قابل تقدیری عرب امیری در این مجموعه عدم دخالت به عنوان مولف در شیوه روایت است که این یا برگرفته از تجربه های کودکی خودش است یا با تامل در رفتار بچه ها دور و اطراف حاصل شده است.

امینی تاکید کرد: در این مجموعه کتاب، مولف خودش را در جایگاه قصه گوی حرفه ای نگذاشته و با همان پرش ها و قطع و وصل هایی که در منطق بچه هاه وجود دارد قصه اش را روایت کرده است.

وی همچنین در ادامه سخنانش افزود: وقتی ما از قالب چهارپاره استفاده می کنیم و التزام داریم که مصراع های زوج مان هم قافیه باشند ناگزیر می شویم در نحو زبان دخالت بکنیم. من بسیار دیدم کسانی که شعر کودک ونوجوان کار می کنند این مشکل را دارند که برای رسیدن به کلمه قافیه، صورت طبیعی نحو جملات را به هم می زنند. این موجب می شود تا کودکی که شعر را می شنود فکرش پریشان شود چون احساس می کند یک جمله غیرطبیعی شنیده است.

این شاعر با اشاره به کوشش شاعر گفت: با این وجود عرب امیری در این کتاب کوشش کرده که تا حد مقدور این التزام قافیه موجب به هم ریختگی نحوی نشود و این کوشش در این کتاب دیده می شود. غالب شاعران پر کار در این حوزه به این نکته توجه ندارند و یکی از بلاهایی که بر سر شعر کودک و نوجوان سایه افکنده همین است که شاعران اساسا به ترکیب ارکان جمله و اثری که بر فکر مخاطب کودک می گذارد توجه ندارند طوری که می توان به وضوح گفت مخاطب این شاعران، دیگر بچه ها و نوجوانان نیستند بلکه بقیه شاعرانِ کودک و نوجوان، منتقدها، تحلیلگران و داوران جوایز ادبی تبدیل به مخاطب مفروض آنها شده اند و بنابراین فکرشان را با پسند آنها نه پسند کودک تنظیم می کنند. با وجود اینکه عرب امیری شاعری حرفه ای است و اگر می خواست می توانست قابلیت ها و توانایی های حرفه ای خودش را در کتاب به نمایش بگذارد ولی این مجموعه کتاب به گونه ای است که مولف در آن، عالم بچه هاه خودش را حفظ کرده و بی اعتنا به پسند جشنواره ها و منتقدان، بچه ها را در اولویت قرار داده است.

امینی در بخش دیگری از سخنانش اذعان کرد: در این مجموعه کتاب هر چند خیلی از استعاره و قابلیت های بدیعی خبری نیست اما ویژگی اش این است که به جهان کودک نزدیک شده و فانتزی که خود بچه ها برای هر اتفاقی حتی اتفاق های خیلی کوچک و ساده درست می کنند در آن دیده می شود. روایاتی که ممکن است از جنس روایات استدلالی و تجربی نباشد و عرب امیری به خوبی از عهده آن برآمده، به عنوان نمونه از لحاظ منطقی وقتی یک شیء را کسی نمی شناسد و می خواهیم درباره اش حرف بزنیم باید توضیح مقدماتی درباره اش بدهیم در حالی که بچه ها موقع قصه گفتن این کار را نمی کنند، چون فرض بر این است که بچه ها همه شخصیت های دور و برشان را می شناسند و لزومی نمی بینند درباره آنها توضیحی بدهند. فروغ فرخزاد هم در شعر کسی که مثل هیچ کس نیست وقتی شعرش را از زبان یک کودک خردسال روایت می کند دقت دارد که منطق روایت منطق بچه هاه باشد و وقتی می گوید کسی که مثل پدر نیست مثل انسی نیست مثل یحیی نیست هیچ ضرورتی نمی بیند که بگوید انسی یا یحیی کیست. چون بچه است و تصور می کند این را برای کسی تعریف می کند که خودش در عالم بچگی است و بدون اینکه درباره شان توضیح بدهد آنها را وارد روایت می کند.

وی در ادامه سخنانش گفت: از آنجا که بچه ها فکر شان ملتزم به تجربه های پیشین نیست و از تجربه زیست برخوردار نیستند ، نه با هنجارها نه مطالعات نه فرهنگ روبرو اند بنابراین جهانی خودشان را دارند و به همین دلیل است که روایتشان بسیار متنوع است و کسی نمی تواند مدعی شود من ساخت فکری بچه ها را کشف کردم و می دانم بچه ها چطور روایت می کنند. در این مجموعه کتاب صداقت و پریشانی وجود دارد که یا نشان از فکر بچه هاه شاعر دارد یا توجه ویژه به رفتار بچه ها که اگر ادامه پیدا کند به نظر من برای بچه ها تجربه خوبی است.

در ادامه این نشست، هوشنگ قره خانی، روانشناس کودک و نوجوان پس از ذکر مقدمه ای درباره پیشینه طولانی ادبیات کودک در ایران به وقفه کیفی که در این سال ها در این حوزه ادبی اتفاق افتاده اشاره کرد و گفت: با توجه به شناختی که نسبت به عرب امیری دارم همیشه خلاقیت را در کارهای وی دیده ام و همین طرحی که امروز برای حضور یک ادیب و روانشناس در کنار هم برای بررسی کتاب وی داده اند طرح خلاقانه ای است که می تواند تبدیل به میزگردهایی شود که در آن ادیبان و روانشناسان و حتی جامعه شناسان در کنار هم قرار بگیرند و درباره فضای ادبیات بچه ها صحبت کنند.

وی در ادامه، مجموعه کتاب قصه های من و عروسکام را از دو جهت در حوزه روانشناسی قابل بررسی دانست که شامل بررسی اصول روانشناختی که در نوشتن این مجموعه کتاب رعایت شده تحلیل محتوایی روانشناختی متون کتاب است.

قره خانی اذعان کرد: استفاده از اصل خودگویی که در متون روانشناسی به نام های متعدد بیان می شود، استفاده از آنیمیسم یا جانبخشی یا زنده انگاری که به ویژه در بچه ها سنین پیش عملیاتی یا پیش دبستانی نقش ارزنده ای در شکل گیری فکر، روان و شخصیت بچه ها دارد، استفاده از بازی و تاکید بر نقش بازی، به ویژه بازی اجتماعی در شکل گیری فکر، فکر، شخصیت و مهارت های ارتباطی کودک از اصول روانشناختی پراهمیتی است که در متن کتاب رعایت شده است. همچنین تصویرسازی های زنده و سازنده ای که از طریق آتنا شمس در این مجموعه کتاب اجرا شده می تواند نقش مهمی در جلب علاقه و انگیزه بچه ها داشته باشد و تصویرهای مجذوب کننده روی جلد و صفحات کتاب با رنگ های مناسب و آرام بخش و قطع مناسب و کاغذ با کیفیت از دیگر ویژگی های مهم کتاب است.

این روانشناس حوزه کودک و نوجوان در ادامه گفت: جلد اول مجموعه کتاب قصه های من و عروسکام مبین تعارض یک کودک با خودش است که دارد از مرحله پیش عملیاتی به مرحله عملیاتی می رود، تعارضی که اریک اریکسون از آن به عنوان بحران یاد می کند، نوعی گیرکردن بین احساس و عقل که در نهایت منطق و عقل در دوره عملیاتی چیره می شود و کودک تصمیم می گیرد که عروسک هایش را به کودکی کوچک تر بسپارد.

قره خانی در تبیین کتاب دوم نیز چنین گفت: در این جلد کتاب نیز دو شخصیت عسل و غزل را در داستان داریم و عروسک ها درواقع در حکم ضمیر ناخوداگاه عسل نگران اند که عسل بزرگ شود و آنها را ترک کند یا مادرِ عسل عروسکی تازه برایش بخرد و به عروسک های قبلی خیانت شود، چیزی که باعث می شود حس همذات پنداری در کودک برانگیخته شود یا ماجرای به خرید بردن عروسک ها و گم شدن آنها که با خودگویی های عسل از زبان عروسک های گمشده بیان می شود می تواند باعث ایجاد احساس مسوولیت در کودک شود و پیدا شدن عروسک ها از طریق غزل که هر چند آرزو می کند این عروسک ها برای او باشد اما وقتی می فهمد این عروسک ها برای عسل اند، آنها را به او برمی گرداند و مولف به این شیوه صداقت و راست کرداری را به کودک آموزش می دهد. همچنین کار زیبای عسل که غزل را به خانه دعوت می کند تا با عروسک بازی کند، قدرشناسی، پاداش دادن و انصاف داشتن را به بچه ها یادآور می شود.

وی همچنین ضمن تحلیل جلد سوم مجموعه قصه های من و عروسکام گفت: در جلد سوم نیز با نگرانی عسل از سلامتی عروسک ها (آموزش نکات بهداشتی) و کمک کردن غزل در آمپول زدن به عروسک ها (همکمک) روبرو هستیم.غزل مدتی تبلت خود را در اختیار عسل می گذارد و عسل گرفتار جهانی مجازی می شود و از جهانی واقعی و عاطفی و ملموس خود (عروسک ها) فاصله می گیرد. تبلت تبدیل به دوستی می شود که همچون دشمن عمل می کند و مولف با طرح اثرات منفی تبلت و موبایل از نظر آسیب به چشم و گردن به کاهش عواطف ناشی از فقدان تماس رو در روی انسان ها می پردازد.

در ادامه، نسیم عرب امیری درباره انگیزه اش از کار در حوزه ادبیات کودک و نوجوان افزود: مجموعه قصه های من و عروسکام دومین کوشش من در حوزه ادبیات مکتوب کودک و نوجوان بود و زمانی که انتشارات کتاب نیستان به من پیشنهاد نگارش کتاب کودک را داد، قبل از آن به هیج وجه در حوزه کودک کاری انجام نداده بودم. برای همین در این مورد با زنده یاد زرویی مشورت کردم و وی تاکید کرد که کار برای بچه ها بسیار سخت است و هرکسی نمی تواند در این حوزه کار درخوری انجام دهد و اگر می خواهید در این حوزه کار کنید باید خیلی بیشتر از ادبیات بزرگسال برایش زمان بگذارید یعنی هم جهانی کودک را هم ادبیات و واژگانش را بشناسید و از آن مهم تر اینکه جهانی بچه ها زمان ما با جهانی بچه ها امروز کاملا فرق دارد. بنابراین من با توجه به مشورتی که از زرویی گرفتم و بنا به پیشنهاد انتشارات کتاب نیستان وارد این حوزه شدم.

وی مطرح نمود: بعدتر به شکل اتفاقی در حوزه فیلمنامه نویسی نیز پیشنهادهایی در حوزه کودک و نوجوان به من شد و به نگارش چندین فیلم سینمایی و سریال در این حوزه انجامید. اما مهم ترین چیزی که برای من در حوزه ادبیات کودک و نوجوان اهمیت دارد اول این است که کودک حرفم را بفهمد و از آنجا که خودم جهانی فکری بازیگوشی دارم و مانند بچه ها زندگی می کنم توانستم به این هدف نزدیک شوم. از طرف دیگر خوشبختانه در این سالها از نعمت حضور بچه ها در میان اقوام نزدیک برخوردار بودم و همین امر موجب شد که اولین مخاطبان و منتقدان من بچه ها باشند. نکته دیگری که برای من در این حوزه به شدت اهمیت داشت، تاثیر گذاری بود. هیچ مخاطبی به مقدار بچه ها از آنچه می خوانند و می شنوند تاثیر نمی پذیرد، طوری که ما با یک کتاب بد می توانیم بر زندگی یک کودک تاثیر نامطلوبی بگذاریم که زندگی اش تغییر کند و با یک کتاب خوب می توانیم ارزشی را در فکرش حک کنیم که تاثیری بزرگ در زندگی وی بگذارد. برای من این تاثیرگذاری از همه چیز مهم تر است و وقتی به بررسی کتاب های ادبیات بچه ها و نوجوانان امروز پرداختم متوجه خلا بزرگی در این حوزه شدم و تصمیم گرفتم برای تاثیرگذاری بیشتر وارد این حوزه شوم.