تا توانست زندگی کرد - کتاب ارزان

اگر گذرتان به قهوه خانه های شهرستان های دور از مرکز افتاده باشد یا روستاها، به احتمال زیاد این بیت را دیده اید که روی کاغذی یا مقوایی نوشته شده و چسبانده شده روی دیوار یا گذاشته شده زیر شیشه میز.

خیلی ها اصلا نمی دانند که این بیت شعر از عماد خراسانی است.

فقط آن را می خوانند، سری به یاس و تاسف تکان می دهند و رحمت می فرستند به روح شاعرش که حرف دلشان را در چند کلمه گفته است.

امروز سالروز درگذشت عماد خراسانی است؛ شاعری از خطه خراسان، سرزمین شاعران عظیم که با کلمات به زندگی غنا و عمق می بخشیدند و می بخشند.

سرزمین عطار و خیام و فردوسی و اخوان ثالث و ... یکی عارف بوده و هفت شهر عشق را با دل و منطقش رفته، یکی دانشمند و ستاره شناس بوده دنیا را در لحظه دیده و یکی از جاودانه ترین حماسه سرایان دنیا است و دیگری، ناامید از سیاست هایی که دنیا را زمستان نموده اند.

اما عماد خراسانی همه فراز و فرود زندگی را دیده اما ناامید نشده، از سختی ها گفته اما روزنه امید را هم نبسته است.

شاید برای همین است که مردم دوستش دارند، چرا که روزنه امید هرچقدر هم کوچک اما زندگی مردمان بر همان ذره نور امید بسته است.

سید عمادالدین حسنی برقعی معروف به عماد خراسانی بهار سال 1300 به دنیا آمد. اخوان ثالث که هفت سال بعد از او به دنیا آمد، عاشق عماد بود و غزلیات و تصنیفاتش.

هر دو خراسانی؛ یکی پیرو شعر کلاسیک و دیگری شعر نو. یکی نشسته به زندگی، دیگری درگیر سیاست. یکی در جست وجوی امید و خوشبینی و دیگری نشسته در نومیدی. اخوان هفت سال کوچک تر از عماد، زودتر از او از دنیا می رود.

اما هر دو معروف و مشهور و عزت دیده. هر دو دنیاهایی متفاوت را به ما نشان می دهند و می گویند به هر راهی که دوست داری برو. فقط برو که نشستن بی فایده است.

رندی که به مقام استادی نرسید

محمدباقر اهری کلاهی، شاعر و محقق مشهدی درباره خوشبینی و امیدواری عماد می گوید: من نامش را امیدواری نمی گذارم، در جست وجوی خوشی می گذارم. همین بیت بر ما گذشت نیک و بد اما تو روزگار / فکری به حال خویش کن این روزگار نیست، نشان می دهد که عماد چندان هم که تصور می گردد، امیدوار نبوده. اما رندی بوده که به مانند استادش خیام در پی خوش بودن بوده است.

همسر عماد بعد از هشت سال زندگی مشترک از دنیا می رود و او دیگر ازدواج نمی نماید، نه زن داشته و نه فرزند. پس سختی های زندگی زیاد او را دچار ننموده. غم این نداشته که آینده فرزندانش چه می گردد. پس پشت پا به فرداها می زند و در لحظه زندگی می نماید.

رند است اما نه به عمق خیام. او مرید خیام است اما در این زمینه به استادی نمی رسد.

در غزل معاصر، عرفان به کمترین حد خود می رسد. روزگاری در دوره سبک خراسانی، عرفان پایه و اساس غزل بود اما در زمان معاصر به خصوص از مشروطه به بعد سیاست آنقدر خطرناک شد که بعضی از شاعران تصمیم گرفتند به آن نزدیک نشوند؛ به خصوص در دوره رضاخان که بگیر و ببندها زیاد شد.

شاعری مانند عماد تصمیم گرفت در شعرش آدم ها و اجتماع را منعکس کند و به سیاست بی اعتنا بماند. برای همین است که مردم کوچه و بازار شعر او را دوست دارند.

بی تکلف است و قابل لمس و پر از احساس و طراوت. او تجربه زیستی خود را در شعرش نمایان می نماید. برای همین است که بعضی از تصنیف ها و غزل هایش مورد توجه خواننده ها قرار می گیرد و خیلی زود بیشتر مردم آن را زمزمه می نمایند.

عماد زندگی در زمان حال را بر عرفان و سیاست ترجیح می دهد و برای همین حتی جریان چپ که آن موقع خیلی فعال بود و شاعران را به سمت خود می برد، نتوانست نظر عماد را جلب کند.

شهریار غزلسرا هم به عرفان روی خوش نشان می دهد و هم در مقطعی درگیر سیاست می گردد اما عماد نه. تفکر عماد این بود هر چقدر می توانی باید از زندگی بکنی و بدزدی. چون چشم روی هم بگذاری باید بروی. همان تفکر غنیمت شماری دم.

تفاوت عماد با دیگر شاعران معاصر

به کلاهی اهری می گویم این انتخاب که بد نیست. عماد شاعری است که برای مردم شعر می گوید و برای تحسین زندگی. در شعر شهریار می توان زنج موره های عاشقانه را دید اما عماد عشق را هم تبرک می نماید و با آن خوش است.

می گوید: شهریار زمانی که به تهران آمد، از گوشه انزوا بیرون آمد و با ورود به محافل شاعران متوجه شد زیادی به کنج عزلت و تفکر فرورفته و نباید این همه به خودش سخت می گرفته. شهریار در تهران دید بسیاری از شاعرانی که او تصور می نموده همواره سر به جیب تفکر دارند، در محافل شاعرانه به خوشی مشغولند. او نتوانست به کلی ساختار و مفهوم شعرش را تغییر بدهد برای همین است که در همه اشعار شهریار نوستالژی و غم و اندوه دیده می گردد. شاعرانی مانند عماد به زیست بیولوژی هم معتقدند. این که روزی این جسم می میرد و زندگی دائمی نیست پس باید نهایت استفاده را از لحظه لحظه زندگی ببری.

عماد مانند راهنمایی یا اخوان ثالث به ناامیدی نمی رسد به این دلیل که رفت و آمدش به محافل شعری تهران زیاد بوده و درگیر سیاست هم نشده است. شاعرانی مانند اخوان، نیما و شاملو آنقدر درگیر سیاست می شوند که زیست اجتماعی را کمتر می توان در اشعار آنها دید اما شاعری مانند نسیم شمال آنقدر قاطی مسائل اجتماعی مردم می گردد که باب جدیدی در شعر اجتماعی ایران باز می نماید و مردم آنقدر با شعر او رفیق و اخت می شوند که منتظر می مانند تا روزنامه اش منتشر گردد و اشعار او را بخوانند.

در شاعران معاصر این بازتاب اجتماعی را هم در شعر شاعرانی مانند عماد می توان دید هم فروغ فرخزاد. عماد را مردم دوست دارند چون سرخوشی را که در شعر اوست، شاید مردم بلد نباشند زندگی نمایند. این بلدی سرخوشی و خوش بودن و تمنای زندگی را می توان در غزل او به نام شبی بر مزار خیام دید، آنجا که خطاب به مراد خود (خیام) می گوید: من یک غزل بخوانم از آن عاشقانه ها / تو یک ترانه سرکنی از آن ترانه ها...

اما نه، هرکه رفت دگر بار برنگشت / و ز سِرّ خاک تیره کسی باخبر نگشت

لهجه خوشمزه مشهدی

استاد شجریان یکی از غزل های معروف عماد را خوانده و بسیاری از ما آن را شنیده ایم: یرگه، کار مو و تو دِرَه بالا می گیره / ذره ذره دِرَه عشقت تو دلم جا می گیره / روز اول به خودُم گفتُم ای یم مثل بَقی / حالا کم کم می بینُم کار دِرَه بالا می گیره

کلاهی اهری استفاده عماد از لهجه در شعر را یکی از نقاط قوت او می داند و می گوید: تسلط او به زبان فارسی بر همگان روشن است.

عماد با این شعرش نشان داد استفاده از لهجه در شعر به خصوص لهجه مشهدی چقدر خوشمزه است. این که این همه به جزئیات زبان و لهجه تسلط داشته باشی خودش امتیاز عظیمی است اما سال های زیادی است که به قول زنده یاد ساعدی، زبان فارسی در قرنطینه است و در این دوران اگر شاعران به لهجه نمی پردازند، نباید خرده ای به آنها گرفت. در دوره ای زبان فارسی از هند و چین و عثمانی و بقیه را تحت تسلط خود داشت و آنقدر محیط این زبان وسیع بود که می توانستی به لهجه ها هم بپردازی اما الان این دایره خیلی کوچک شده و شاید بهتر باشد برای حفظ زبان فارسی کوشش کنیم.این را هم اضافه کنم که ملک الشعرای بهار هم استاد استفاده از لهجه در شعر بود و الان هم آقای محمد قهرمانی حرف های زیادی در این باره دارد.

یکی از امتیازات عماد، اقبالی است که خواننده ها از ترانه ها، تصنیف ها و غزلیات او می نمایند. علاوه بر استاد شجریان، همایون، پسرش هم یکی از ترانه های او به نام ای دل تو ندانی خوانده که بسیار خوب از کار درآمده، غزل عماد در بیات ترک خوب نشسته است.

طاهره آشیانی - روزنامه نگار / روزنامه خبرنگاران