تغییرات رشته پزشکی کافی نیست، در مدیریت دانشگاه ها، شخصیت علمی شاخصی نداریم - کتاب ارزان

به گزارش خبرنگاران، دکتر رضا ملک زاده با اشاره به وضعیت پژوهش در دانشگاه های پزشکی اظهار کرد: خوشبختانه وضعیت پژوهش در کشور در بیست سال گذشته مخصوصاً بعد از جنگ تحمیلی، رشد بسیار سریعی داشته است. ما به موازات افزایش دانشجویان دکترا، افزایش مراکز تحقیقاتی را هم داشته ایم. در وزارت بهداشت نزدیک به 700 مرکز تحقیقاتی داریم و حدود 20 هزار عضو هیات علمی و محقق داریم که در سطح دانشگاه ها فعالیت می کنند. در حقیقت رشد تولید علم ما در سطح دنیا یکی از سریع ترین رشدها بوده است. البته در سال های اول از نظر کیفی ضعیف بوده ایم، ولی در 5 سال گذشته رشد خوبی داشته ایم که بیشتر استنادات مربوط به انتشارات علمی ایران است.

وی درباره این موضوع که چه قدر از دانشجویان علوم پزشکی ترغیب می شوند که وارد حوزه های پژوهشی شوند، گفت: در رشته پزشکی با وجود اینکه 10 درصد اعضای هیات علمی دانشگاه ها را در اختیار داریم، ولی 30 درصد از تولیدات علمی در بخش سلامت بوده است که نشان می دهد ما در وزارت بهداشت به این امر توجه زیادی داشته ایم. یکی از مسائل و موانع اصلی برای فعال شدن قشر دانشجو و جوانان که بخواهند وارد پژوهش شوند و در این امر بمانند، این است که ما در گذشته زیرساخت های پژوهشی نداشته ایم. این زیرساخت ها چند نوع است؛ یکی وجود آزمایشگاه های خیلی مجهز که هر تیم تحقیقاتی به آن احتیاج دارد. ما در پنج سال گذشته توانسته ایم 12 آزمایشگاه جامع تحقیقاتی را در 12 قطب کشور به وجود آوریم که باعث فراهم شدن زمینه تحقیق برای علاقه مندان شده است. هم اکنون نیز مشغول ایجاد 12 آزمایشگاه دیگر هستیم.

دکتر ملک زاده شرح داد: یک موضوع دیگر به خصوص در بخش سلامت، وجود مطالعات مبتنی بر جمعیت، به خصوص در زمینه پیشگیری در سطح کشور است. برای اینکه بتوانیم تحقیقات را در امر پیشگیری جلو ببریم، باید بتوانیم در هر دانشگاه علوم پزشکی، مطالعه بزرگ مبتنی بر جمعیت داشته باشیم. هر دانشگاه در هر استان باید بتواند آن شهر را به محلی برای انجام مطالعات تحقیقاتی تبدیل کند. قبل از آنکه موارد پیشگیری کننده را در سطح کشور اجرا کنیم، باید آن را به صورت تحقیقاتی در یک منطقه انجام دهیم.

وی ادامه داد: یکی از سرمایه گذاری هایی که در پنج سال گذشته در کشور اجرا شده، این است که قبلاً در دو شهر، این امکانات تحقیقاتی را داشته ایم. ولی امروز در 23 شهر کشور از 23 استان، یک زیرساخت برای این منظور به وجود آورده ایم. این اقدام باعث می گردد در 30 سال آینده زیرساخت تحقیقاتی جمعیتی به وجود بیاید که می تواند جوانان و محققان را جذب کند.

معاون تحقیقات وزیر بهداشت اضافه نمود: زیرساخت مهم دیگر نظام های ثبت بیماری هستند. یعنی اگر کسی بخواهد راجع به یک بیماری تحقیق کند، باید مجموعه اطلاعاتی کامل از همه بیماران در مورد آن بیماری خاص را داشته باشد.

دکتر ملک زاده یادآور شد: ما برای نظام ثبت 100 نوع بیماری برنامه ریزی داشته ایم که خوشبختانه 70 نوع آن راه اندازی شده است.

وی در ادامه اظهار کرد: مورد دیگر، سیستم نظارت اخلاقی بر پژوهش است. پژوهش های پزشکی با موضوع انسانی یا حتی حیوانی، احتیاجمند یک نظام اخلاقی هستند تا پژوهش ها بر اساس آن صورت گیرد. در چند سال گذشته یک شورای عالی اخلاق پزشکی تأسیس و 180 کمیته اخلاق در دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی ایجاد شد. کسی که بخواهد تحقیق کند، اول باید طرح او به این کمیته ها ارجاع و در آنجا تأیید و ثبت گردد. این کمیته ها بر مطابقت تحقیقات با اصول اخلاقی، نظارت دارند. در زمینه نشر هم کار به همین صورت انجام می گردد. ما خیلی خوش بین هستیم با این فعالیت ها در 5 یا 6 سال آینده بتوانیم یک جهش داشته باشیم.

دکتر ملک زاده با بیان این که اقتصاد هم جاذبه خود را دارد، گفت: یک پزشک سال ها درس می خواند و خود را با کسی که تخصص گرفته و درآمد زیادی دارد، مقایسه می کند، او نیز می تواند این درآمد را داشته باشد. برای این مساله فکر شده است. در تمام دنیا که تحقیق پزشکی پیشرفته ای دارند، به این نتیجه رسیده اند که باید طیف جدیدی از محققان را تربیت کنند که در اصطلاح نام آنها را کلینش ساینس یا پزشکان محقق گذاشته اند. ما از پنج سال گذشته دوره ای را به همین نام شروع کرده ایم، کسانی که در دوره تخصص قبول شده اند، این فرصت را دارند تا در این زمینه Ph.D هم بگیرند. بنابراین ما نسلی از پزشکان را تربیت می کنیم که علاوه بر طبابت و درآمد، از تحقیقات هم منتفع شوند. در کنار این طرح، یک مشکل زیرساختی دیگر، نداشتن یک گرنتین بادی است. طی چهار سال گذشته توانستیم مؤسسه ملی توسعه تحقیقات علوم پزشکی در وزارت بهداشت را تأسیس کنیم. محققان می توانند طرح خود را به این مؤسسه ارسال کنند و پس از بررسی دقیق طرح و تصویب آن، طرح های مصوب با بودجه ای که به آنها داده می گردد، شروع به فعالیت می کنند. این بودجه می تواند از 150 میلیون تا یک میلیارد تومان باشد.

معاون تحقیقات وزیر بهداشت شرح داد: ما پیروز شده ایم 300 طرح تحقیقاتی از 300 گروه تحقیقاتی در کشور را حمایت کنیم. این سیستم در وزارت علوم هنوز وجود ندارد که باید در آنجا هم حاصل گردد. در تمام کشورهایی که در امر تحقیقات سرآمد هستند، نظامات این چنین از سال ها پیش تأسیس شده است. در کشور ما این موضوع وجود نداشته که اکنون در دولت دوازدهم به وجود آمده است. همه این ها تلاشی بوده برای جذب کسانی که در علوم پایه به تحقیق علاقه مند هستند. حال آن که به نظر من این تلاش ها کافی نیست، چرا که مغزهای متفکر ما مهاجرت کرده و ما سرمایه های خود را از دست داده ایم و هنوز هم در حال از دست دادن هستیم.

دکتر ملک زاده اضافه نمود: ما باید بستر لازم را برای حضور شخصیت های برجسته علمی در کشور فراهم کنیم که این زیر ساخت، بستر مناسبی است. زیر ساخت مهم دیگر که به شورای عالی انقلاب فرهنگی برمی گردد، مدیریت علمی در دانشگاه ها است. در مدیریت بسیاری از دانشگاه ها، شخصیت علمی شاخصی نداریم. اعتقاد من به عنوان عضوی که هم در شورای عالی انقلاب فرهنگی و هم در دانشگاه فعالیت داشته ام، این است که ما اول باید خود دانشگاه را داشته باشیم و بعد به دانشگاه اسلامی تبدیل کنیم. دانشگاه جایی است که باید در آن کار علمی و تحقیقاتی انجام گردد و خلاقیت داشته باشد. باید اولویت اصلی کشور این باشد که سرمایه های انسانی خود را حفظ کند که متأسفانه این امر در کشور وجود ندارد.

معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت در پاسخ به این پرسش که چه مقدار از تغییرات طرح درسی در دوره پزشکی عمومی بنا بر پژوهش هایی بوده که با توجه به احتیاجهای جامعه اجرا شده اند، گفت: من فکر می کنم تغییراتی که در رشته پزشکی داشته ایم، کافی نیست. آنچه مهم تر از برنامه هست، کسانی هستند که این برنامه ها را اجرا می کنند. مثلاً 85 درصد از مرگ و میرها در ایران، ناشی از بیماری های غیرواگیر است. یعنی 50 درصد سکته های مغزی و قلبی و بقیه هم سرطان ها و بیماری های کلیوی و ریوی هستند. این بیماری ها تا 80 درصد قابل پیشگیری هستند.

وی یادآور شد: ما باید پزشکی را تربیت کنیم که برایش پیشگیری در اولویت باشد. این برنامه تازه شروع شده و احتیاج است در دل دانشگاه ها نهادینه گردد. پزشکان نباید داخل مطب بنشینند تا مریض سراغ آنها بیاید. بعضی از افراد در ظاهر سالم هستند، ولی در معرض انواع بیماری ها هستند. یک مثال ساده این که سکته مغزی و قلبی در ایرانیان به دلیل وزن زیاد و کم تحرکی 10 سال زودتر از کشورهای اروپایی اتفاق می افتد. در نتیجه نزدیک به 50 درصد ایرانیان در سن 60 سالگی فشارخون و چربی خون دارند. بنابراین آنها 10 سال زودتر مریض می شوند و فوت می کنند. کاری که ما در علم پزشکی می کنیم، ساختن بیمارستان برای زمان بیماری مردم است. درصورتی که ما می توانیم علم پزشکی را به این سمت سوق دهیم که قبل از بیماری سراغ مردم برویم که در اصطلاح به آنها ریسک اسکور می گوییم. ما هنوز با استانداردها فاصله داریم. باید قبل از اینکه یک پزشک درمانگر باشد، پیشگیری کننده باشد.

معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت در پاسخ به این موضوع که تا چند سال آینده با معضل کمبود پزشک عمومی روبرو خواهیم شد؛ چرا که دانشجویان هیچ رغبتی ندارند که پزشک عمومی شوند و باید بازار کار آنها آمایش گردد، گفت: ما در حال انجام این کار هستیم. یعنی این که چقدر پزشک عمومی و چقدر تخصص و فوق تخصص احتیاج داریم و برنامه ریزی پذیرش ظرفیت بر این اساس انجام می گردد. همین حالا بیشتر از نیمی از پزشکان، پزشک عمومی هستند. مشکل ما در گذشته این بود که برای پزشک عمومی یا خانواده پرداختی کمی داشتیم که در چند سال اخیر پرداختی، مخصوصاً در مناطق محروم چندین برابر افزایش پیدا کرده است و این رغبت ایجاد شده و پزشکان به مناطق محروم می روند. البته بعد از چند سال پزشک عمومی می تواند برای تخصص اقدام کند؛ در چند سال اخیر یک دوره ایجاد شده است که پزشک عمومی آن را گذرانده و با نام پزشک خانواده مشغول به کار می گردد؛ ما در حال تدوین جایگاه خاصی برای این پزشکان هستیم. این پزشکان از حقوق و امکانات خوبی برخوردار می شوند.

معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت، درباره رشته های جدید پزشکی و اقدامات اجرا شده برای تربیت پزشک در این رشته ها، اظهار کرد: یکی از رشته هایی که در پزشکی خیلی مهم شده، رشته ای به نام مهندسی بیولوژیک است که شامل موضوعاتی مثل ژنتیک و ژن درمانی است یا رشته سلامت الکترونیک. این ها رشته های جدیدی هستند که پیش بینی می گردد در 20 سال آینده شکل طبابت را عوض کنند. یک مثال اینکه فردی که امروز تالاسمی دارد، تا آخر عمر این بیماری را همراه خواهد داشت و همیشه باید به وی خون تزریق گردد. ولی در درمان جدید آمده که می توانیم ژن این شخص را اصلاح کرده و او به یک انسان کاملا سالم تبدیل گردد. این تغییرات آنقدر عمیق و وسیع خواهد بود که چهره آنچه که به نام پزشکی هست را تغییر می دهد.

بر اساس اعلام شورای عالی انقلاب فرهنگی، وی شرح داد: بخش عمده ای از این موارد، به موضوعات بین رشته ای به خصوص رشته های مهندسی الکترونیک، کامپیوتر، بیولوژی و پزشکی احتیاج دارد. بنابراین ما باید به طرف ایجاد این رشته ها، با همکاری دانشکده های مهندسی و علوم برویم. اتفاقی که در اوایل انقلاب افتاد، این بود که دانشگاه های پزشکی از دانشگاه های وزارت علوم جدا شدند. در حال حاضر ما در دو پردیس هستیم که موانعی برای همکاری های بین رشته ای ایجاد می کند. ما در حال تأسیس مراکز تحقیقاتی مشترک و پروژه های مشترک با دانشگاه های مهندسی هستیم. یکی از چالش های بزرگ ما ایجاد و راه اندازی رشته های بین رشته ای هست تا بتوانیم آنچه که پزشکی آینده هست را از همین امروز پایه گذاری کنیم.