6 اصل ضروری حیات از دیدگاه طب سنتی - کتاب ارزان

سازمان جهانی بهداشت نیز سلامت را برخورداری از آسایش کامل جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی تعریف می نماید. هرآنچه در این تعریف نگنجد، بیماری تلقی خواهد شد. درواقع ابتدا سلامت تعریف می گردد و سپس بیماری برپایه آن معنی می یابد.

پایه و مبدا آفرینش انسان، به صورت سالم و کامل است و بیشتر بیماری ها در اثر افراط و تفریط و رعایت نکردن اصولی ایجاد می شوند که حکمای گذشته آن را 6 اصل ضروری حیات یا سته ضروریه نام نهاده اند.

حتی بعضی بیماری های ارثی، به دلیل رعایت نکردن همین اصول به وسیله والدین یا اجداد، به نسل های بعدی منتقل می شوند. در ادامه با سته ضروریه از جمله هوا، خوردنی ها و آشامیدنی ها، خواب و بیداری، حرکت و سکون بدنی، حرکت و سکون نفسانی، استفراغ و احتباس، بیشتر آشنا خواهید شد.

هوا

هوا یکی از پراهمیت ترین اصول سته ضروریه است چرا که بدون آن، شعله حیات انسان در دقایقی اندک، خاموش می گردد. هدف از تنفس، فراهم کردن اکسیژن برای بافت های بدن و برداشت دی اکسیدکربن از آنهاست. حکمای طب ایرانی در گذشته تنفس را به عنوان دریافت هوای پاک و خنک به وسیله جمیع منافذ بدن به ویژه منافذ بینی و دهان (که اتصال به ریه و شرایین دارند) و خروج بخارات حاوی فضولات بیان می کردند.

به عقیده آنها، هوای پاک و خنک خارجی در پی ورود به بدن بر روح و حرارت غریزی تاثیر می گذارد و جایگزین بخارات گرم حاوی مواد دفعی بدن می گردد. سپس این بخارات به یاری بازدم از بدن خارج می شوند. انسان نباید برای ادامه حیات به تنفس در هر هوایی تن بدهد، بلکه باید درباره کیفیت هوایی که تا این اندازه با زنده ماندن و سالم زیستن او ارتباط تنگاتنگ دارد، گفت وگو کند و شرایط کنونی را به چالش بکشاند و راهکارهای برون رفت از مسائل و مسائل مربوط به آن را آنالیز کند.

تغییرات هوا بر دو گونه است؛ طبیعی و غیرطبیعی. تغییرات طبیعی هوا مربوط به تغییر معمول فصل ها می گردد که در تابستان، گرم و در زمستان، سرد است. تغییرات غیرطبیعی هوا خود به دو گروه تقسیم می شوند؛ تغییرات مضر مانند آلودگی هوا و پیدایش بیماری های عفونی و دیگری تغییرات غیرطبیعی غیرمضر که خود به علل زمینی (تغییرات هوا در اثر عرض جغرافیایی شهر، مجاورت کوه یا دریا، وزش باد و نوع خاک) و علل آسمانی (مثل کسوف خورشید) ایجاد می شوند.

آلودگی هوا، یکی از مهم ترین تغییرات مضر و غیرطبیعی هواست که امروزه در شهرهای بزرگ و پرجمعیت، زندگی بسیاری از افراد را در معرض خطر قرار داده است. تنفس در هوای آلوده، به تدریج موجب مسمومیت می گردد و بر تمام اندام های بدن تاثیر می گذارد. برای کاهش خطرات آلودگی هوا ابتدا باید به پاک سازی بدن از اخلاط نامناسب توجه کرد زیرا ازدیاد این اخلاط در عملکرد درست طبیعت یا قوه مدبره بدن و توانایی آن در مبارزه با عوامل بیماری زا مانند آلودگی هوا، اختلال ایجاد می نماید. پس از پاک سازی بدن تحت نظر پزشک، می توان برای کاهش عوارض آلودگی هوا از بعضی مواد مغذی مثل ویتامین ها، مواد معدنی و... نیز یاری گرفت. در ادامه به مهم ترین این مواد اشاره می گردد.

ویتامین A:

این ویتامین را می توان با مصرف خیار، کره، کرفس، کدو حلوایی، گوجه فرنگی، هویج، تره ، پیازچه، نخودفرنگی، اسفناج، جعفری، نعناع، نارنگی، آلبالو و... دریافت کرد.

ویتامین E:

این ویتامین در آجیل و روغن های گیاهی مثل روغن جوانه گندم، سویا، بادام، گردو، فندق، ذرت، دانه کتان و زیتون یافت می گردد.

ویتامین C:

این ویتامین را می توان با مصرف مرکبات، توت فرنگی، تره، شوید، اسفناج، جعفری، نعناع، کلم و... تامین کرد.

سلنیوم:

این ماده معدنی از سلول های ریه مانند یک سپر در مقابل آثار آلودگی هوا محافظت می نماید. برای دریافت آن می توانید از غلات با پوست مثل نان سبوس دار گندم یا جو دوسر، گوشت مرغ، بوقلمون و ماهی بهره ببرید.

کلسیم:

این ماده معدنی، اندازه جذب فلزات سمی موجود در آلاینده های هوا را کاهش می دهد. کلسیم در لبنیات، پسته، بادام، انجیر خشک، کشمش، لوبیا سبز، تره، شوید، لپه، اسفناج، نعناع، جعفری، ریحان و... یافت می گردد.

منیزیم:

از دیگر مواد معدنی است که باعث بهبود در تنفس می گردد. برای دریافت آن می توانید از غلات و سبزیجات بهره ببرید.

آلفالیپوییک اسید:

این ماده به خنثی شدن رادیکال های آزاد موجود در محیط یاری می نماید. برای دریافت آن، اسفناج و کلم را در برنامه غذایی خود بگنجانید.

آنزیم Q10:

این آنزیم به افزایش جذب اکسیژن و خنثی شدن اثر مواد حساسیت زا یاری می نماید. گوشت ماهی، گوشت پرندگان، بادام زمینی و اسفناج حاوی Q10 هستند.

خوردن و آشامیدن

نوع مواد غذایی و زمان مصرف آنها باید به گونه ای تنظیم گردد که به حفظ شرایط پایدار بدن یاری کند. طبق مبانی طب سنتی، انسان ها، حیوانات، گیاهان و جمادات همگی از 4 عنصر اصلی به وجود آمده اند؛ آتش، هوا، آب و خاک. آتش دارای کیفیت گرم و خشک، هوا دارای کیفیت گرم و تر، آب دارای کیفیت سرد و تر و خاک دارای کیفیت سرد و خشک است. تاثیر این 4 رکن و کیفیات آنها روی هم، کیفیتی نو ایجاد می نماید که به آن مزاج می گویند.

مزاج درواقع به معنای کیفیتی است که در نتیجه کنش و واکنش بین کیفیت های متضاد عناصر چهارگانه (آب، خاک، هوا و آتش) ایجاد می گردد. مزاج بین انسان ها، طیف بسیار گسترده ای دارد، طوری که مزاج هیچ دو فردی دقیقا یکسان نیست. مواد غذایی نیز مانند بدن انسان از ارکان چهارگانه تشکیل شده اند و هر کدام کیفیت و مزاج خاص خود را دارند.

این موضوع باعث می گردد نوع مواد غذایی مصرفی بر خصوصیات جسمی و روانی افراد تاثیر بگذارد. چنانچه بعضی اظهار می دارند با خوردن مواد غذایی با طبیعت گرم مثل خرما، دارچین، زنجبیل و انجیر دچار خشکی دهان و گاهی سوزش و خارش یا یبوست می شوند یا با خوردن مواد غذایی با طبیعت سرد مثل لیمو، اسفناج، خیار، کدو و امثال آن سست و بی حال شده یا دچار نفخ شکم می شوند و آب از دهانشان جاری خواهد شد اما در عین مقابل با خوردن مواد غذایی گرم، مثل انجیر، زیره، دارچین و زنجبیل علائم فوق در ایشان رفع می گردد.

بنابراین برای حفظ تعادل عملکرد اعضا و بافت های مختلف بدن، هر فرد باید از مواد غذایی مناسب با توجه به مزاج خود استفاده کند. از خصوصیات مزاج های مختلف میان انسان ها می توان به موارد زیر اشاره نمود:

افراد دارای مزاج گرم و خشک: لاغر اندام هستند و رنگ چهره متمایل به زردی دارند. تحمل گرما را ندارند و خوابشان کم است. عطش زیاد و دهانی خشک دارند. زود عصبانی شده و زود آرام می شوند. افرادی پرجنب وجوش و پرانرژی هستند.

افراد دارای مزاج گرم و تر: افرادی درشت اندام، دارای پوستی سرخ و سفید و موهایی پرپشت هستند، تحمل گرما و سرمای زیاد را ندارند اما در کل تحمل سرما برایشان راحت تر است. انسان هایی شجاع، جسور و مهربان و معمولا پیشرو و رهبر گروه هستند.

افراد دارای مزاج سرد و تر: افرادی چاق با پوست سفید و موهایی کم پشت هستند. کمتر تشنه می شوند و دهان مرطوبی دارند. افرادی کم انرژی، کند، شکیبا و آرام هستند.

افراد دارای مزاج سرد و خشک: افرادی لاغراندام و کم خواب هستند و معمولا پوست تیره و خشکی دارند. بعلاوه دقیق، منظم و محاسبه گر هستند.

خواب و بیداری

در طب سنتی، خواب و بیداری از ارزش خاصی برخوردارند. به عقیده حکما، روح که منشاء حس و حرکت اعضای بدن است، طی فعالیت های مختلف روزانه تحلیل می رود و احتیاج به تمدد و بازگشت دارد. این مورد با خواب قابل تامین است. در خواب به دلیل توجه طبیعت به درون بدن تمام افعال درونی بدن، تقویت و تنظیم شده و تنو قوای مغزی میسر می گردد.

افرادی که مزاجشان مرطوب است (مزاج سرد و تر و گرم و تر) خواب بیشتری دارند و افراد دارای مزاج سرد و خشک یا گرم و خشک با خواب کمتر نشاط لازم را به دست می آورند. حرارت غریزی در خواب توجه بیشتری به درون بدن دارد و ابتدا اعمال درونی بدن مثل هضم و جذب را تقویت می نماید اما در صورت طول کشیدن خواب، به تحلیل رطوبت بدن می پردازد و موجب خشکی می گردد. بنابراین هم خواب طولانی و هم بی خوابی طولانی برای بدن زیان آور هستند و همیشه باید تعادل میان این دو را رعایت کرد.

شرایط خواب معتدل و مطلوب

خواب باید پس از گذشتن غذا از معده باشد (حدود 3 ساعت پس از صرف غذا) چرا که خواب هنگام پر بودن معده از غذا، باعث اختلال در هضم، ایجاد نفخ و تماشا خواب های ترسناک می گردد.

خواب نباید در حالت گرسنگی باشد زیرا در این شرایط رطوبت بدن بیش از حد تحلیل می رود و موجب لاغری بدن می گردد.

خوابیدن زیر آفتاب مضر است زیرا باعث حرکت اخلاط و تحریک صفرا می گردد. در این شرایط، بخارات به سوی مغز صعود می نمایند و باعث ایجاد سردرد می شوند.

خواب روز مفید نیست زیرا باعث فساد رنگ چهره، عدم تحلیل فضولات و اختلاط آنها با خون می گردد. اگر فردی عادت به خواب روز دارد، بهتر است به تدریج آن را ترک کند؛ البته به جز خواب قیلوله که زمان آن قبل از ظهر است و باعث برگشت رطوبت به بدن و تقویت حرارت غریزی می گردد. نتایج مطالعات نو نشان داده اند خواب قیلوله باعث کاهش فشارخون، کم کردن استرس، تقویت فکر و بهبود عملکرد شناختی مغز و حافظه می گردد و مرگ ومیر ناشی از بیماری های عروق کرونر را کاهش می دهد.

خواب معتدل 6 ساعت است. خوابیدن نباید بیشتر از 10 ساعت طول بکشد.

محل خواب باید پاکیزه، نرم و دور از بوهای ناخوش و جانوران موذی باشد.

هنگام خواب در هر فصلی بهتر است روی بدن را بپوشانید زیرا حین خواب، حرارت به داخل بدن میل می نماید. بنابراین ظاهر بدن سرد می گردد و با اندک نسیمی که به او برسد تحت تاثیر قرار می گیرد. این شرایط ممکن است زمینه ساز بیماری گردد.

حرکت و سکون بدنی (ورزش)

از دیدگاه طب سنتی، ورزش یکی از اصول مهم حفظ تندرستی است و به درمان بیماری ها یاری می نماید. ورزش در دفع فضولات به جامانده از هضم غذا نیز نقش دارد. اگرچه فضولات ناشی از هضم غذا به روش های مختلف مثل ادرار، مدفوع، تعریق و ... از بدن دفع می گردد، همیشه اندازه کمی از آن در بدن باقی می ماند.

تجمع این فضولات به مرور زمان باعث آسیب به بدن می گردد. حرکت و ورزش با ایجاد حرارت و گرمی در بدن، این فضولات را گداخته نموده و به وسیله عرق از بدن دفع می نماید. این حالت باعث احساس نشاط و سبکی و تقویت اشتها و هاضمه بعد از یک ورزش متعادل می گردد.

ورزش با تحلیل رطوبت های زائد موجود در عضلات و اعصاب، باعث تقویت آنها می گردد و از بروز بیماری های ناشی از ازدیاد رطوبت در آنها پیشگیری می نماید. البته ورزش باید در حد اعتدال انجام گردد چرا که ورزش بیش از حد علاوه بر دفع فضولات، باعث تحلیل مواد مورد احتیاج بدن می گردد و بدن را خشک و لاغر می نماید.

بنابراین ورزش در حدی توصیه می گردد که باعث نفس نفس زدن و عرق کردن و تغییر رنگ چهره مایل به سرخی گردد. با افزایش بیش از حد تنفس و تعریق نیز لازم است ورزش به تدریج قطع گردد. ورزش در زمان گرسنگی مفید نیست زیرا در این شرایط بدن به غذا احتیاج دارد و ورزش همان اندازه کم از مواد مغذی به جامانده در بدن را هم تحلیل می برد. ورزش کردن بعد از غذا نیز جایز نیست زیرا باعث ورود غذای هضم نشده به اعضا و آسیب به آنها می گردد.

اعراض نفسانی (شرایط روحی- روانی)

شرایط روحی- روانی یا اعراض نفسانی تاثیر بسزایی در بیماری و سلامت انسان دارد زیرا این حالات از نفس صادر می شوند. نفس مانند یک فرمانروا، قوای بدن را تحت سلطه خود دارد و نفس طاهر باعث پرورش جسمی متعالی و رو به رشد می گردد. بنابراین توجه به این موضوع و مشورت با افراد متخصص در این زمینه برای حفظ سلامت از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

آدمی را فربهی هست از خیال گر خیالاتش بود صاحب جمال

ور خیالاتش نماید ناخوشی می گدازد همانند موم از آتشی

استفراغ و احتباس (دفع مواد زائد و حفظ مواد ضروری بدن)

استفراغ در طب سنتی معنای متفاوتی با استفراغ در طب نو دارد. از دیدگاه طب سنتی، استفراغ به همه روش هایی گفته می گردد که طبیعت با یاری آنها به پاک سازی و تخلیه مواد زائد، نامناسب و غیرطبیعی از بدن می پردازد. استفراغ برای حفظ حیات، لازم است. اگر استفراغ انجام نگردد، مواد زائد ناشی از فعال و انفعالات بدن (مثل هضم غذا) در بدن باقی می ماند و روی هم انباشته می گردد.

سپس این مواد در اثر حرارت بدن، فاسد و متعفن می شوند و بیماری ایجاد می نمایند. بنابراین لازم است این مواد از راه های مختلف مثل ادرار، مدفوع، عرق، عادت ماهانه، دفع گاز از روده، ترشحات واژن، ترشح منی و... از بدن دفع شوند.

البته خروج هریک از این مواد باید به اعتدال باشد زیرا افزایش و کاهش در هر کدام، خود می تواند باعث بروز بیماری گردد. احتباس نیز از دیدگاه طب سنتی به معنای نگه داشتن مواد داخل بدن برای انجام فعل و انفعالات مناسب روی آنها و فراهم کردن زمینه لازم برای رشد و نمو و سلامت بدن است.

احتباس هم اگر به دلایل مختلف مثل یبوست، گرفتگی یا تنگی در اعضا، غلظت بیش از حد مواد و... از حالت طبیعی خود خارج گردد باید تحت درمان قرار بگیرد زیرا در این شرایط، مواد دچار تجمع بیش از حد در بدن می شوند.

نقش استحمام و جماع در حفظ تندرستی

علاوه بر سته ضروریه و 6 اصل آن، اصول دیگری نیز وجود دارند که به حفظ تندرستی یاری می نمایند. استحمام و جماع از جمله این موارد هستند که در ادامه به اصول آنها اشاره می گردد:

استحمام: استحمام جزیی جدایی ناپذیر از زندگی انسان است. حمام به پاک سازی و رطوبت بخشی بدن، باز شدن منافذ پوستی، رقیق شدن مواد و دفع آنها از راه تعریق یاری می نماید. چند توصیه درمورد استحمام خوب وجود دارد:

-حمام در زمان پر بودن یا خالی بودن معده توصیه نمی گردد.

- حمام بلافاصله پس از اعراض نفسانی شدید مثل خشم یا شادی بسیار و نیز در پی جماع، بسیار مضر است.

- فرد باید هنگام ورود به حمام ابتدا به تدریج آب نیم گرم را بر سر بریزد و سپس کاملا زیر دوش آب برود.

- توقف زیاد در حمام جایز نیست زیرا باعث سستی و ضعف اعضا و ریختن مواد به سوی آنها و تحلیل مواد مورد احتیاج بدن می گردد.

- افراد گرم مزاج بهتر است هنگام خروج از حمام، پاهای خود را با آب سرد و افراد سردمزاج با آب گرم بشویند.

- نوشیدن آب سرد یا مصرف غذا در حمام یا بلافاصله پس از آن کار درستی نیست.

جماع و خوابیدن در حمام مضر است.

جماع:

بقای نسل انسان وابسته به توالد و تناسل است و این توالد جز با جماع مرد و زن متصور نیست. جماع از جمله حرکات بدنی و خروج منی از بدن مرد یا زن یکی از استفراغات طبیعی است که بدن انسان به آن محتاج است. اگر جماع برحسب حاجت حین زیاد بودن منی و شهوت انجام گردد، حافظ صحت خواهد بود و در غیر این حالت باعث ایجاد بیماری می گردد. این مساله در مزاج های متفاوت، صور مختلفی به خود می گیرد.

بدن افراد با مزاج گرم و تر (به خصوص اگر جوان و فربه باشند)، منی بیشتری فراوری می نماید و قدرت بیشتری برای جماع دارد. البته این افراد نیز باید اعتدال را رعایت نمایند زیرا اگر بر این عمل حرص بورزند یا آن را ترک نمایند در هر دو صورت مستعد بیماری های مختلف خواهند شد.

بعد از مزاج گرم و تر، شایسته ترین مزاج برای جماع، مزاج گرم و خشک است. البته این افراد هم اگر اعتدال را در جماع رعایت ننمایند، با ضرری شدیدتر از ضرری که در مزاج گرم و تر درباره آن صحبت شد، روبرو می شوند. کثرت جماع در افراد صفراوی مزاج نیز موجب خشکی و لاغری بیش از حد بدن و ضعف و فرورفتن چشم ها می گردد. گاهی نیز بیماری های سخت تری ایجاد می نماید.

حرارت غریزی بدن افراد با مزاج سرد و تر در صورت جماع، کاهش می یابد و دچار سستی اعضای بدن می شوند. در افراد با مزاج سرد و خشک نیز جماع بسیار موجب ضعف قلب، کبد و مغز، لاغری و خشکی زیاد و درد مفاصل می گردد. بنابراین جماع در این دو نوع مزاج باید کمتر از مزاج های گرم انجام گردد.

*متخصص طب سنتی، استاد دانشکده طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی تهران

پ

منبع: برترین ها